Pendahuluan
Perbahasan mengenai tokoh-tokoh besar dalam sejarah Islam sentiasa memerlukan ketelitian, keadilan dan disiplin ilmu yang tinggi. Hal ini kerana para ulama Ahl al-Sunnah wal-Jama‘ah sejak dahulu telah menetapkan kaedah bahawa kebenaran tidak diukur dengan tokoh, sebaliknya tokohlah yang diukur dengan kebenaran. Prinsip ini menjadi asas penting dalam menilai kedudukan Ahmad ibn ‘Abd al-Halim ibn Taimiyah (661–728 H), seorang tokoh yang terkenal dengan keluasan ilmu, keberanian berhujah, namun pada masa yang sama menimbulkan polemik besar dalam sejarah pemikiran Islam.
Ibnu Taimiyah bukanlah tokoh yang disepakati penerimaannya oleh jumhur ulama, khususnya dalam isu-isu akidah dan manhaj. Oleh itu, karangan ini bertujuan menilai kedudukan beliau secara ilmiah berdasarkan neraca Ahl al-Sunnah wal-Jama‘ah, tanpa sikap taksub membela atau melampaui batas dalam mencela.
1) Latar Belakang dan Konteks Sejarah
Ibnu Taimiyah dilahirkan dalam keluarga ulama bermazhab Hanbali di Harran sebelum berhijrah ke Damsyik. Beliau membesar dalam suasana pergolakan politik dan intelektual yang sengit, termasuk ancaman Mongol, pertentangan mazhab fiqh, serta konflik antara ahli hadis, ahli kalam dan ahli falsafah. Keadaan ini membentuk watak keilmuannya yang keras, tegas dan konfrontasional.
Beliau dikenali sebagai seorang yang kuat hafalan, luas bacaan dan berani mengemukakan pandangan yang berbeza daripada jumhur. Namun, keberanian ini sering membawa kepada sikap melampaui disiplin khilaf yang diterima dalam tradisi Ahl al-Sunnah.
2) Kedudukan Ibnu Taimiyah dalam Isu Ijma‘ dan Ijtihad
Dalam kerangka usul fiqh Ahl al-Sunnah, ijma‘ merupakan hujah yang qat‘i dan tidak boleh diselisihi dalam perkara-perkara asas agama. Para ulama seperti Waliyy ad-Din al-‘Iraqi dan Taqiyy ad-Din as-Subki menegaskan bahawa Ibnu Taimiyah telah menyelisihi ijma‘ dalam beberapa isu, sama ada dalam usul al-din mahupun furu‘.
Walau bagaimanapun, perlu ditegaskan bahawa menyalahi ijma‘ tidak serta-merta menjadikan seseorang kafir secara mutlak. Dalam disiplin Ahl al-Sunnah, kesalahan dalam ijtihad yang berat dihukum sebagai kesesatan atau bid‘ah, kecuali jika memenuhi syarat-syarat takfir yang ketat.
3) Isu Akidah dan Sifat Allah
Isu paling kritikal dalam penilaian terhadap Ibnu Taimiyah ialah pendekatannya dalam bab sifat Allah. Beliau menolak ta’wil dan menegaskan ithbat sifat secara zahir dengan dakwaan “tanpa takyif dan tamthil”. Namun dalam banyak tulisannya, lafaz-lafaz yang digunakan membawa implikasi arah, jisim dan pergerakan, sekali gus membuka pintu kepada fahaman tajsim.
Para ulama Ahl al-Sunnah seperti As-Subki, Ibn Jahbal, Abu Hayyan al-Andalusi dan Ibn Hajar al-Haytami menegaskan bahawa pendekatan ini menyimpang daripada manhaj Salaf yang sebenar, iaitu sama ada tafwidh atau ta’wil yang sahih. Mereka melihat pendirian Ibnu Taimiyah sebagai berbahaya kepada akidah awam dan menyerupai manhaj Musyabbihah.
Namun secara ilmiah, perlu dibezakan antara menghukum pendapat sebagai kufur dan menghukum individu sebagai kafir. Tidak semua ulama sepakat mengkafirkan Ibnu Taimiyah secara mutlak, meskipun ramai yang menganggap pandangannya dalam isu ini sebagai kesesatan yang berat.
4) Isu Tawassul, Ziarah dan Kedudukan Nabi SAW
Ibnu Taimiyah juga dikenali dengan pendiriannya yang menolak tawassul dengan zat dan jah (kehormatan) Nabi Muhammad SAW serta mengharamkan safar khusus untuk menziarahi maqam Baginda. Pandangan ini jelas menyelisihi jumhur ulama empat mazhab dan amalan umat Islam sejak generasi awal.
Ulama seperti Taqiyy ad-Din as-Subki, Ibn Hajar al-Haytami dan ramai lagi menegaskan bahawa pandangan Ibnu Taimiyah dalam isu ini adalah syaz, tidak muktabar dan tidak boleh dijadikan pegangan. Mereka melihatnya sebagai satu bentuk keterlanjuran dalam memahami nas dan maqasid syariah.
5) Kesan Metodologi dan Budaya Takfir
Walaupun Ibnu Taimiyah tidak menubuhkan gerakan takfir secara langsung, pendekatan bahasa keras dan metodologi beliau telah memberi kesan besar kepada sebahagian pengikut selepasnya. Sikap mudah membid‘ahkan dan menghukum amalan jumhur umat telah menimbulkan perpecahan dan ketegangan dalam masyarakat Islam.
Ulama Ahl al-Sunnah menolak pendekatan ini kerana ia bercanggah dengan prinsip menjaga kesatuan umat dan adab khilaf yang diwarisi sejak zaman Salaf.
Kesimpulan
Secara keseluruhan, Ibnu Taimiyah adalah seorang tokoh besar yang tidak dapat dinafikan keluasan ilmunya, namun pada masa yang sama sarat dengan kontroversi dan kesalahan besar dalam beberapa isu asas. Pendiriannya dalam bab akidah, tawassul dan ziarah telah ditolak oleh jumhur ulama Ahl al-Sunnah wal-Jama‘ah.
Pendekatan ilmiah yang selamat ialah menolak pandangan-pandangan beliau yang menyimpang, tidak menjadikannya sebagai rujukan akidah, serta mewaspadai tulisan-tulisannya daripada dibaca tanpa bimbingan. Dalam masa yang sama, Ahl al-Sunnah tidak menjadikan takfir sebagai jalan mudah, kerana menjaga keadilan ilmiah dan keselamatan agama umat lebih utama daripada polemik.
Akhirnya, kebenaran tetap diukur dengan al-Qur’an, al-Sunnah dan ijma‘ umat, bukan dengan tokoh, walau sebesar mana pun namanya.
No comments:
Post a Comment